چالش های پیش روی کریدور هند-خاورمیانه-اروپا

مقدمه

کریدور هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) که در اجلاس سران G20 در سال 2023 اعلام شد، دارای پتانسیل قابل توجهی برای تقویت یکپارچگی اقتصادی، تجارت، سرمایه گذاری و تقویت همکاری بین کشورهای شرکت کننده در چند جبهه است. این پروژه بلندپروازانه با هدف ایجاد یک مسیر تجاری یکپارچه میان هند، امارات متحده عربی، پادشاهی عربستان سعودی (KSA)، اردن، اسرائیل و اروپا، با پتانسیل ایجاد تحول در پویایی تجارت جهانی است. انتظار می رود IMEC تجارت بین المللی را با ایجاد یک مسیر تجاری یکپارچه، که هزینه های تجاری را کاهش می دهد، ارتقا داده و فرصت های سرمایه گذاری بین کشورهای شرکت کننده را تسهیل کند.

همچنین انتظار می‌رود که چنین پروژه عظیمی با بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، همکاری‌های فرامرزی، تامین انرژی و کارایی لجستیکی، اتصال منطقه‌ای را افزایش دهد. این اتصال باعث تقویت روابط اقتصادی نزدیکتر می شود و امکان جابجایی کالاها، خدمات و نیروی کار را راحت تر می کند. مهمتر از آن، ایجاد این کریدور ممکن است به عنوان یک کاتالیزور برای افزایش همکاری دیپلماتیک و ثبات ژئوپلیتیکی بین کشورهای شرکت کننده عمل کند. روابط نزدیک اقتصادی حاصل از این کریدور،  مشوق همکاری در جبهه های مختلف از جمله امنیت، مبارزه با تروریسم و ​​ثبات منطقه ای خواهد بود. علاوه بر این، منافع مشترک اقتصادی، راه هایی را برای روابط دیپلماتیک قوی تر، همکاری امنیتی، تسهیل گفتگو و تقویت تعادل ژئوپلیتیکی ایجاد می کند.

 چالش های لجستیکی پیش روی کریدور 

اگرچه IMEC، که در اجلاس اخیر G20 اعلام شد، دارای پتانسیل قابل توجهی برای کشورهای شرکت کننده است، اما ممکن است با چندین چالش و موانع حیاتی روبرو شود که میبایست برای اطمینان از اجرای موفقیت آمیز و به حداکثر رساندن منافع آن، برطرف شود. یکی از مهمترین چالش های IMEC، ژئوپلیتیک پیچیده منطقه است. این کریدور از کشورهای مختلف با پویایی‌های سیاسی، منافع و تنش‌های قبلی متفاوت عبور می کند. این پیچیدگی‌ها ممکن است همکاری را با مشکل مواجه کند و مانع از توسعه اتصال بین کشورهای درگیر شود. گفت‌وگوی دیپلماتیک و دیدگاه یکپارچه میان همه کشورهای شرکت‌کننده، برای کاهش دیدگاه‌های متضاد احتمالی و ایجاد محیطی مساعد برای همکاری، ضروری است.

با توجه به اینکه چنین پروژه بزرگی، منطقه جغرافیایی وسیعی را در بر می گیرد، پیچیدگی های مرتبط با چالش های لجستیکی پروژه هنوز باید مورد توجه قرار گیرد. موفقیت این کریدور تا حد زیادی به توسعه شبکه های حمل و نقل کارآمد برای اتصال یکپارچه سه منطقه بستگی دارد. ایجاد یک سیستم حمل و نقل یکپارچه که فواصل وسیع، مناطق جغرافیایی متنوع و قابلیت‌های زیرساختی متنوع را پوشش می‌دهد، چالش‌های لجستیکی قابل توجهی را به همراه دارد. ساخت بنادر، جاده‌ها، راه‌آهن و سایر زیرساخت‌های ارتباطی و همچنین بهبود زیرساخت‌های موجود، نیازمند سرمایه‌گذاری، تخصص و برنامه‌ریزی دقیق است.

علاوه بر این، پرداختن به مسائل لجستیکی مانند رویه‌های گمرکی، مقررات مرزی، و تأخیرهای حمل‌ونقل برای جلوگیری از تنگناها و تضمین جریان‌های تجاری روان،  ضروری است. با این حال، چارچوب‌های مختلف سیاسی و قانونی حاکم بر  کشورهای درگیر ممکن است موانع بوروکراتیک، موانع تجاری، و تاخیر در فرآیندهای تصمیم‌گیری  را به دنبال داشته باشد که در نتیجه باعث کندی پیشرفت کریدور می‌شود. از این نظر، غلبه بر چالش های لجستیکی بیشتر، با پرداختن به جنبه های نظارتی و سرمایه گذاری جمعی پروژه به طور موثر همراه است.

چالش های نظارتی پیش روی IMEC

هماهنگ سازی چارچوب های نظارتی یک چالش بزرگ برای IMEC است. این کریدور شامل چندین کشور با سیستم های قانونی، سیاست ها، پروتکل های حمل و نقل و مقررات متفاوت است. ساده سازی و یکسان سازی این چارچوب ها برای تسهیل تجارت، سرمایه گذاری و همکاری اقتصادی ضروری است. برای رفع موانع نظارتی و ترویج یک محیط تجاری منسجم و شفاف در سراسر کریدور، می بایست گفتگوها و مذاکرات مشترک دنبال شود. این تلاش ها در تقویت اعتماد و اطمینان در میان ذینفعان و ایجاد یک اکوسیستم مساعد برای فعالیت های اقتصادی بسیار مهم خواهد بود. در غیر این صورت، سیاست‌ها و بوروکراسی متفاوت منجر به تاخیر و ناکارآمدی عملیاتی خواهد شد.

در این راستا، ایجاد مقررات تجاری و سرمایه گذاری مطلوب در بین کشورهای شرکت کننده، از اهمیت اساسی برخوردار است. با این حال، پیمایش در مسیر پیچیده همگرایی نظارتی، می تواند چالش های سیاسی ایجاد کند و به طور بالقوه منجر به تضاد منافع گردد. کشورها ممکن است به دنبال محافظت از صنایع داخلی خود، حفظ حاکمیت بر چارچوب های نظارتی و مذاکره در مورد شرایط مختلف همکاری باشند. ایجاد توازن بین منافع ملی و همکاری های منطقه ای مستلزم تلاش های دیپلماتیک قابل توجه و مصالحه است.

چالش های مالی  IMEC

در بعد سرمایه گذاری، یکی از موانع حیاتی برای اجرای IMEC، تامین بودجه کافی است. پروژه‌های زیرساختی در مقیاس بزرگ معمولاً به منابع مالی قابل توجهی نیاز دارند و با توجه به مشارکت چندین کشور،  ممکن است جذب سرمایه‌گذاری‌های لازم و به موقع چالش‌برانگیز باشد. در این راستا، جذب سرمایه‌گذاری‌های عظیم از سوی ذینفعان متعدد، از جمله دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و نهادهای بخش خصوصی، نیازمند یک چارچوب مالی قوی است که همه کشورهای درگیر را به هم متصل کند. در غیر این صورت، تاخیر در تامین مالی در هر یک از پروژه های زیربنایی مرتبط با IMEC در هر یک از کشورهای شرکت کننده،  بدون شک بر پیشرفت کلی تاثیر خواهد گذاشت.

گفتنی است، اتصال مالی برای تسهیل مبادلات فرامرزی، سرمایه گذاری و تامین مالی تجارت، حیاتی است. این کریدور از استقرار سیستم های مالی کارآمد، مقررات بانکی هماهنگ و چارچوب هایی برای تبدیل ارز، سود زیادی خواهد برد. تشویق توسعه مراکز مالی محلی و منطقه‌ای در طول مسیر، با چارچوب‌های نظارتی قوی، از فعالیت‌های اقتصادی و جذب مؤسسات مالی حمایت می‌کند. علاوه بر این، تقویت همکاری بین بانک‌های مرکزی و موسسات مالی کشورهای شرکت‌کننده، شفافیت را افزایش داده و جریان‌های سرمایه برون مرزی را تسهیل می‌کند. با این حال، متعادل کردن هزینه اثربخشی با پایداری بلندمدت پروژه،  برای به حداکثر رساندن منافع اقتصادی کریدور ضروری است.

رقابت IMEC با BRI چین

در مسیر به حداکثر رساندن منافع اقتصادی کریدور، توجه به رقابت اقتصادی با چین نیز مهم است. افزایش نفوذ اقتصادی جهانی چین و ابتکارات اتصال، مانند طرح کمربند و جاده (BRI)، می تواند منجر به رقابت اقتصادی با  IMEC شود. به عنوان یک رقیب استراتژیک، چین به دنبال منحرف کردن تجارت و سرمایه گذاری به سمت کریدورهای خود خواهد بود که به طور بالقوه اثربخشی کریدور IMEE را تضعیف می کند. برای هند، رویکرد کشورهای خاورمیانه و اروپا بسیار مهم است که به طور استراتژیک در این رقابت  در کنار هند باشند، اگرچه ممکن است این مسئله برای اروپا چالش برانگیز باشد، چرا که چین دومین شریک تجاری اصلی اروپا پس از ایالات متحده است و حجم تجارت دوجانبه بیش از 850 میلیارد دلار در سال 2022 است.

این در حالی است که حجم تجارت هند با اروپا به سختی به 90 میلیارد دلار می رسد. در این راستا، رقابت های تجاری موجود که به دنبال اعمال نفوذ در مناطق درگیر در کریدور هستند، از قبل وجود داشته و بنابراین خطرات ژئوپلیتیکی برای کشورهای شرکت کننده در IMEC وجود دارد. منافع متضاد قدرت های تجاری ممکن است منجر به جنگ قدرت و مقاومت بالقوه در طول اجرای واقعی پروژه شود. چنین رقابت‌هایی می‌تواند در رقابت اقتصادی، نگرانی‌های امنیتی، درگیری‌های نیابتی، یا تلاش برای کنترل زیرساخت‌های کلیدی دریایی خود را نشان دهد.

شفافیت مالی و نحوه حکمرانی، چالشی مهم پیش روی IMEC

با ذکر جنبه های مالی و سرمایه گذاری IMEC، توجه به جنبه های شفافیت و حاکمیت نیز مهم است. بکارگیری مکانیسم‌های شفافیت قوی در میان کشورهای شرکت‌کننده، انجام بررسی‌های لازم، اولویت‌بندی پایداری، و ترویج شیوه‌های حکمرانی خوب به کاهش هرگونه عواقب منفی در بلندمدت کمک و از دام‌های احتمالی جلوگیری می‌کند. به خصوص اینکه ما باید از BRI چین و مشارکت آن در پروژه‌های زیرساختی در سطح جهان بیاموزیم که نگرانی‌هایی را در مورد شفافیت در تأمین مالی، حکمرانی و پیامدهای بلندمدت بدهی یا به عبارت دیگر «تله بدهی» ایجاد کرده است.

تضمین امنیت و ثبات کشورهای شرکت کننده، چالشی دیگر در مسیر IMEC

تضمین امنیت و ثبات در همه کشورهای شرکت کننده در IMEC یک چالش اساسی است. منطقه ای که این کریدور از آن عبور می کند در معرض تهدیدات امنیتی مختلف از جمله تروریسم، درگیری ها و بی ثباتی سیاسی بوده است. تقویت همکاری های منطقه ای در زمینه دفاع، امنیت، به اشتراک گذاری اطلاعات و ایجاد ابتکارات مشترک برای مقابله با خطرات امنیتی، گام های ضروری برای حفاظت از توسعه و عملیات موفقیت آمیز کریدور است. ایجاد یک محیط باثبات و امن برای جذب سرمایه گذاری و تقویت رشد اقتصادی در طول کریدور ضروری است. با این حال، چالش‌های امنیتی و سیاسی ممکن است ناشی از چشم‌انداز پیچیده ژئوپلیتیکی مناطقی باشد که کریدور از آن عبور می‌کنند.

درگیری‌ها و رقابت‌های مختلفی وجود دارد، مانند مناقشه هند و پاکستان، رقابت عربستان و ایران، درگیری‌های جاری در سوریه و یمن، و تهدیدات اسرائیل از سوی گروه‌های مورد حمایت ایران در سوریه و لبنان. این تنش های ژئوپلیتیکی می تواند مانع از همکاری و اجرای پروژه های اتصال منطقه ای شود. علاوه بر این، تنوع شدید سیستم‌های سیاسی در میان کشورهای شرکت‌کننده ممکن است چالشی را ایجاد کند که در آن وجود ایدئولوژی‌ها و ارزش‌های سیاسی متفاوت، مانع اجرای کارآمد شود و به طور بالقوه باعث ایجاد اختلاف بین ذینفعان گردد. بر این اساس، دستیابی به اجماع و هماهنگی روشن میان کشورهای درگیر، با توجه به وجود اولویت‌های متفاوت و دیدگاه‌های متضاد تاریخی در موضوعات مختلف اقتصادی و سیاسی، از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، حفظ یک رویکرد منسجم و همکاری میان همه کشورهای شرکت کننده در میان اختلافات سیاسی برای موفقیت این کریدور حیاتی خواهد بود.

مخاطرات مرتبط با کشورهای غیر مشارکت کننده

ملاحظات سیاسی بین کشورهای شرکت کننده تنها یک جنبه از پرداختن به خطرات ژئوپلیتیکی موجود در IMEC است. خطرات مرتبط با کشورهای غیر مشارکت کننده نیز باید به صورت استراتژیک مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال، حرکات استراتژیک چین در تعقیب جاه طلبی های BRI ، در صدر این فهرست ظاهر می شود. تا آنجا که به چین مربوط می شود، خطرات بسیار فراتر از BRI است. به عنوان مثال، توافقنامه صلح عربستان و ایران که در مارس 2023 اعلام شد، با میانجیگری چین بود که نشان از نفوذ این کشور در خاورمیانه داشت. با این حال، اعلام IMEC را می توان به عنوان یک ابتکار متقابل در برابر BRI چین در نظر گرفت و این ممکن است باعث شود که چین، به عنوان مثال، رفتارهای بی ثبات کننده ایران در منطقه را تحت فشار قرار دهد تا هر گونه گام مترقی در جهت ایجاد این سازمان را به تاخیر بیندازد.

موقعیت جغرافیایی ایران در تقاطع خاورمیانه و آسیا، نفوذ قابل توجهی به این کشور در منطقه می دهد. نزدیکی آن به تنگه هرمز، یعنی مسیر ضروری ارتباط بین هند و امارات تحت IMEC، تهدیدی آشکار برای پروژه IMEC است. هرگونه اقدام مخرب از سوی ایران، مانند تهدید به استخراج معادن یا مسدود کردن این تنگه، می‌تواند به شدت بر حمل و نقل کالا و انرژی از طریق کریدور تأثیر بگذارد و در نتیجه عملکرد روان آن را مختل کند. علاوه بر این، حمایت ادعایی ایران از بازیگران غیردولتی و سازمان های شبه نظامی در سراسر خاورمیانه، نگرانی بین المللی را برانگیخته است. فعالیت های نامنظم توسط چنین گروه هایی که به سلاح های پیشرفته مجهز هستند، می تواند ایمنی و امنیت کریدور را تهدید کند. با توجه به تمایل تاریخی ایران به جنگ نامتقارن و استراتژی‌های نظامی غیر متعارف، خطر واقعی حملات محدود وجود دارد که می تواند زیرساخت‌های حیاتی را در طول مسیر کریدور هدف قرار دهد.

همچنین باید به واکنش سایر کشورهای همسایه مانند مصر و ترکیه که متحدان نزدیک اروپا، عربستان سعودی و امارات هستند نیز توجه شود. از یک سو، موقعیت جغرافیایی استراتژیک مصر، نقش مهمی در مسیرهای تجاری بین‌المللی از طریق کانال سوئز ایفا می‌کند که یک مسیر کشتیرانی حیاتی است که دریای مدیترانه را به دریای سرخ متصل می‌کند و همچنین یک عامل کلیدی درآمد ارزی برای این کشور است. کریدور IMEC که یک مسیر زمینی جایگزین است، ممکن است یک تهدید بالقوه برای تسلط مصر در منطقه باشد، و تجارت را از کانال سوئز منحرف کند و به طور بالقوه منجر به پیامدهای اقتصادی منفی برای این کشور شود.

از آنجایی که مصر نقش مهمی در تقویت ثبات و میانجیگری در مناقشات در خاورمیانه ایفا کرده است، رسیدگی به نگرانی های مصر و مشارکت در گفتگو در طول مراحل برنامه ریزی و اجرا ضروری است. یک چارچوب جامع که منافع مصر را در نظر و از موقعیت استراتژیک آن استفاده کند، می‌تواند یک موقعیت برد-برد را برای همه طرف‌ها فراهم کند. این رویکرد تضمین می کند که مصر یک شریک ارزشمند برای کشورهای شرکت کننده IMEC باقی می ماند. از سوی دیگر، رئیس جمهور ترکیه، یعنی اردوغان به صراحت اعلام کرد که IMEC بدون مشارکت ترکیه وجود نخواهد داشت . همانند مصر، لازم است نگرانی‌ها و مخالفت‌های احتمالی ترکیه نیز در نظر گرفته شود. ترکیه به عنوان یک قطب کلیدی ترانزیتی و قدرت منطقه ای، منافعی را در حفظ موقعیت استراتژیک ، حفاظت از منافع اقتصادی و حفاظت از نفوذ ژئوپلیتیک خود دارد. بنابراین، شناخت و رسیدگی به نگرانی‌های ترکیه در چارچوب کریدور IMEC ، بسیار مهم خواهد بود.

جمع بندی

IMEC دارای پتانسیل عظیمی برای رشد اقتصادی، تقویت تجارت، تقویت اتصالات منطقه ای، همکاری انرژی و ارتقای مبادلات فرهنگی است. اجرای موفقیت آمیز آن بدون شک نیازمند تعهد و همکاری پایدار میان کشورهای شرکت کننده است. با وجود پتانسیل این پروژه برای منافع اقتصادی و استراتژیک قابل توجه، اجرای آن با مشکلات و خطرات متعددی همراه است که باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. اینها شامل تنش‌های بین‌دولتی، رقابت‌های ژئوپلیتیکی و تهدیدات امنیتی است. مقابله جمعی با این چالش ها برای همه کشورهای شرکت کننده از اهمیت بالایی برخوردار است.

با این حال، ایالات متحده نقش کلیدی در حمایت از IMEC دارد. از این نظر، ایالات متحده به دلیل دستگاه امنیتی قوی و تجربه گسترده در اقدامات ضد تروریستی، مشهور است و می تواند ایفای نقش کند. نتیجه این است که IMEC احتمالاً با چالش‌های امنیتی مهمی از جمله تهدیدات گروه‌های افراطی و فعالیت‌های غیرقانونی به دلیل رقابت‌های ژئوپلیتیکی از جمله نمایندگان ایران مواجه خواهد شد. ایالات متحده با مشارکت فعال در اشتراک گذاری اطلاعات، همکاری اطلاعاتی، همکاری امنیتی و مانورهای نظامی مشترک، می تواند نقش مهمی در تقویت چارچوب امنیتی کریدور ایفا کند.. ایالات متحده تعامل سیاسی و نظامی قابل توجهی را در خاورمیانه حفظ کرده است و برای ثبات منطقه ای تلاش می کند. حضور و تلاش‌های آن به تشویق همکاری منسجم میان کشورهای کریدور و همچنین فراهم کردن بستری برای گفتگو، حل مناقشه و ارتقای منافع مشترک کمک می‌کند، که چشم‌انداز موفقیت IMEC را بیشتر خواهد کرد.