دلار آمریکا در آستانه سقوط نیست. با این حال، به تدریج ارزش آن در حال کاهش است. چندی پیش از دست رفتن سلطه بلامنازع دلار آمریکا در تجارت جهانی غیرقابل تصور بود. اما امروز دیگر اینطور نیست.
در 25 سال گذشته، سهم بازار دلار آمریکا از بیش از 70 درصد به کمتر از 60 درصد کاهش یافته است. در سال 2001، سهم ذخایر جهانی به دلار آمریکا 73 درصد بود. امسال 58 درصد است.
تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه 2022 و واکنش غرب به تجاوز مسکو نقطه عطفی بزرگ در جنبش دلار زدایی بود. در نتیجه تحریمهای گسترده واشنگتن علیه مسکو، مسدود کردن ذخایر دلاری روسیه و حذف بانکهای بزرگ روسیه از سوئیفت، دلارزدایی سرعت گرفته است. واشنگتن با به راه انداختن جنگ مالی همه جانبه علیه روسیه، کشورهای بیشتری در سراسر جهان را به تلاش برای جایگزینی دلار آمریکا تحت فشار قرار داده است.
چین مدتهاست که میخواهد شاهد افزایش قدرت پولی خود در تجارت بینالمللی باشد. پکن سال ها تلاش کرده است تا پذیرش ارز خود را در سراسر جهان افزایش دهد. فشار چین برای حل و فصل تجارت و سرمایه گذاری در یوان در جهت تلاش برای "بین المللی شدن رنمینبی(سیستم پولی جمهوری خلق چین که در سال 1948 معرفی شد.)" شناخته می شود. در بحران مالی جهانی در حدود سال 2007-2008 آغاز شد،آن زمان مقامات چین متقاعد شدند که استفاده از دلار به عنوان واسطه اصلی این کشور می تواند منجر به کاهش ارزش اقتصادی کشور شود. دکتر جان کالابرز، عضو ارشد مؤسسه خاورمیانه، به نیو عرب گفت: «موقعیت مالی بیشتر در معرض نوسانات بازار بین المللی است.»
از فوریه سال 2022، چین از تسریع کاهش استفاده از دلار در مبادلات با میزبانی از کشورهایی از جمله آرژانتین، برزیل، روسیه، امارات متحده عربی و کشورهای دیگر که در سال جاری تسویه حساب های تجاری با چین را به یوآن به جای دلار آمریکا انجام می دهند، بسیار سود برده است.
تحریم های بیش از حد اعمال شده توسط آمریکا
به زبان ساده، اعتیاد واشنگتن به تحریم ها تا حد زیادی عامل تسریع کاهش دلار است. در نهایت، خطر تحریم، فهرست رو به رشدی از کشورها را از دلار دور کرده است.این فهرست تنها دشمنان آمریکا را شامل نمی شود ، بلکه متحدین و شرکای آمریکا را نیز شامل می شود.
دکتر جیم کرین، محقق والاس اس. ویلسون برای مطالعات انرژی در موسسه سیاست عمومی دانشگاه رایس، به TNA گفت: «برقراری یک رابطه تجاری غیر دلاری به عنوان بیمه در برابر تحریم های ایالات متحده عمل می کند.»
«ایالات متحده بیش از حد از تحریمهای ثانویه برای جریمه کردن کشورها و کسبوکارها به خاطر معاملات توافقی که شامل آمریکا نمیشود، استفاده میکند، مگر اینکه این معاملات با دلار تکمیل شود. تحریمها به دلیل نگرش آزادانه واشنگتن در جریمه کردن روابط تجاری که خارج از صلاحیت ایالات متحده انجام میشود، تجارت دلاری را به یک تعهد تبدیل کرده است.»
تام سیترون، مدیر سابق پورتفولیو، اخیراً در The Globe and Mail نوشت: «به نظر میرسد که ما وارد عصر جدیدی میشویم که در آن بقیه جهان، به استثنای ماهوارههای ایالات متحده مانند کانادا، فعالانه به دنبال دور شدن از وابستگی به دلار هستند. ، چرا که دولت ایالات متحده به طور فزاینده ای از وضعیت ذخیره ارزی خود به عنوان سلاحی برای دستیابی به اهداف سیاسی خود استفاده می کند.
دکتر کالابرز پیشنهاد کرد که دلارزدایی ممکن است منعکس کننده «نگرانی در مورد دامنه طولانی تحریمهای ثانویه ایالات متحده و تمایل به استفاده از یوان به عنوان پوششی در برابر دلار و یورو و در نتیجه محافظت از خود در برابر چنین تحریمهایی باشد».
پیامدهای «دلارزدایی» برای کشورهای خلیج فارس
در ماه مارس، چین اولین معامله انرژی خود را به یوان، که شامل حدود 65000 تن گاز طبیعی مایع (LNG) وارداتی از امارات متحده عربی بود ، انجام داد. شرکت ملی نفت فلات قاره چین و TotalEnergies این معامله را از طریق بورس نفت و گاز طبیعی شانگهای انجام دادند.
با توجه به اینکه این معامله اولین معامله در نوع خود بود، اهمیت آن را نباید نادیده گرفت. با این حال، همانطور که راشل زیمبا، یکی از همکاران ارشد در مرکز امنیت جدید آمریکا، به TNA گفت، این قرارداد یک نمونه ی آزمایشی است و در آینده حجم بیشتری از معاملات بدون دلار انجام خواهد شد . »
توجه به این نکته ضروری است که امارات متحده عربی و سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس محرک اصلی این روند دلار زدایی نیستند. چرا که کشورهایی مانند روسیه و ایران، که آمریکا آنها را به شدت تحریم کرده است، رهبری آن را بر عهده دارند.
چین مدتهاست که میخواهد ارز خود را در تجارت بینالمللی جذب کند. پکن سالها تلاش کرده است تا پذیرش ارز خود را در سراسر جهان افزایش دهد.
دکتر عمر العبیدلی، رئیس انجمن اقتصاددانان بحرین، در مصاحبه با TNA گفت : «کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کشورهای بسیار سازگار در نظام اقتصادی جهانی هستند. آنها طرفدار ثبات و نظارت مبتنی بر قوانین هستند. آنها هیچ علاقه ای به کمک به تحولات ندارند. بنابراین، اگر در دوران گذار معامله ای بدون دلار رخ دهد، آنها باید به عنوان بازیگران ثانویه یا ثالث در این امر در نظر گرفته شوند، نه رهبران این روند . با این حال، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور عملی به دلارزدایی واکنش نشان می دهند.
در ابتدای سال جاری، محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی در مجمع جهانی اقتصاد در داووس با بلومبرگ درباره توجه این کشور برای بهبود تجارت از طریق تجارت با ارزهای غیر دلاری صحبت کرد. در سال 2022، مقامات سعودی نیز اعلام کردند که در حال بررسی فروش نفت به چین از طریق یوآن هستند.
با این حال، در آن زمان بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که چنین صحبت هایی احتمالاً بیشتر در جهت تلاش برای به دست آوردن اهرم فشار بیشتر بر واشنگتن از طریق ایجاد نگرانی در میان مقامات آمریکایی است.
زیمبا توضیح داد که چرا کشورهای حاشیه خلیج فارس ممکن است از معاملات غیر دلاری ، سود بیشتری تا معاملات دلاری ببرند. او به TNA گفت: «کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مقدار زیادی کالا از چین وارد میکنند و برخی از خطوط سوآپ یا سایر شرایط قابل پیشبینی CNY ممکن است به مدیریت ریسک ارز کمک کنند». با این حال، در عمل، چین احتمالاً بیشتر از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای عربی سود خواهد برد.
خارج از شورای همکاری خلیج فارس، سایر کشورهای خاورمیانه نیز سیگنال هایی می دهند که بخشی از این حرکت در برابر دلار آمریکا هستند. اسرائیل یوان را به ذخایر خارجی خود اضافه کرده است و بانک مرکزی عراق نیز اعلام کرده است که مبادلات تجاری را با ارز چین انجام خواهد داد.
در حال حاضر، مشخص نیست که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تا چه حد ممکن است از نظر دور شدن از دلار پیش بروند.
عوامل ژئوپلیتیکی در بازی وجود دارد زیرا پکن به بازیگری تأثیرگذارتر در خاورمیانه در پس زمینه کاهش هژمونی ایالات متحده تبدیل می شود.
اعضای شورای همکاری خلیج فارس منافعی در تقویت روابط خود با چین دارند، زیرا آنها به طور فزاینده ای حکمت پیوند این چنینی با واشنگتن را در آینده زیر سوال می برند. تجارت بیشتر با یوان می تواند به ایجاد روابط عمیق تر بین کشورهای خلیج فارس و پکن کمک کند. بنابراین، اعضای شورای همکاری خلیج فارس برای حرکت در این مسیر تحت فشارهایی قرار گرفته اند.
دکتر کالابرز به TNA گفت: «اقدامات کشورهای خلیج فارس در جبهه ارزی را میتوان به عنوان یکی از چندین ابزار مورد استفاده این کشورها برای ارسال این پیام به واشنگتن خواند که آنها محدود به معامله با دلار نیستند و جایگزینهایی در این زمینه وجود دارد، و آنها انتظار دارند تضمینهای امنیتی قویتری از آمریکا بگیرند. »
اما کنترل ارز پکن و دستکاری ارزشگذاریها باعث شده تا سیاستگذاران کشورهای حاشیه خلیج فارس ترجیح دهند از ارز چین اجتناب کنند. به گفته دکتر کرین، "ترجیح آنها این است که صادرات نفت و گاز را به دلار حفظ کنند، چرا که خرج کردن آنها بسیار ساده تر است."
ارزهای خلیج فارس به دلار چسبانده شده اند. به همین دلیل، آنها ممکن است نسبت به سکونتگاههای یوان در مقیاس بزرگ محتاط باشند، تا بتوانند از اقدامی که نتیجه معکوس خواهد داشت، جلوگیری کنند.»
با توجه به اینکه جنوب جهانی به دنبال یک سیستم تجاری جدید است که در آن از هژمونی دلار آمریکا و همچنین سلاحسازی واشنگتن محافظت شود، تقاضا برای دلار آمریکا به مرور زمان کاهش خواهد یافت.
علاوه بر این، یکی از نگرانیهای دیرینه سرمایهگذاران بینالمللی در مورد استفاده از یوان، کنترلهای شدید ارز خارجی چین است که با محدود کردن جریانهای سرمایه ممکن است «شوق» برای دلارزدایی را کاهش دهد.»
سایر کارشناسان نیز ارزیابی های مشابهی دارند. زیمبا توضیح داد:« باید دید چین چقدر استفاده از ارزهای خود را هم در تجارت مستقیم و هم با کشورهای ثالث تسهیل می کند.
برای تسهیل تجارت با ارزهای دیگر، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس باید بتوانند پس اندازهای خود را به ارزهای دیگر نیز تغییر دهند. کنترل سرمایه چینی ممکن است این را دشوارتر کند.»
آینده پس از دلار
روند دلارزدایی «غیرقابل توقف» به نظر می رسد. سوال این است که هژمونی دلار آمریکا چه زمانی پایان خواهد یافت؟
شاید برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، سوالات کلیدی مربوط به این موضوع این باشد که این کاهش تقاضا برای دلار با چه سرعتی رخ خواهد داد و آیا کشورهای خاورمیانه و فراتر از آن زمان کافی برای انجام تنظیمات لازم را خواهند داشت یا خیر.
صرف نظر از چگونگی کاهش مبادلات دلاری در سالهای آینده، سیاستگذاران کشورهای خلیجفارس تشخیص میدهند که قدرت ایالات متحده در جهان که بیشتر به وضعیت پول آن مربوط میشود تا قدرت نظامی ، با کاهش تقاضا برای دلار کاهش خواهد یافت.