پهپادها یا سیستمهای هواپیمایی بدون سرنشین (UAS) در دو دههی گذشته، نقش مهمی در جنگها ایفا کردهاند؛ اما بحثهای پرشماری در خصوص سودمندی آنها برای رقابت و جنگ بین دولتها (خصوصاً بین قدرتهای بزرگ مانند ایالات متحده و چین) وجود داشته است. از نظر عدهای، پهپادها انقلابی در امور نظامی ایجاد میکنند که اساساً دکترین، ساختار و تاکتیکهای نظامی را تغییر میدهد. با این حال، از نظر عدهای دیگر، اثربخشی پهپادها اینقدر که در خصوص آنها اغراق میشود، نیست و پهپادها احتمالاً کاربردی محدودتر از آنچه که گفته میشود، دارند.
برای درک بهتر کاربرد پهپادها، این گزارش دو سؤال را مطرح میکند: اولاً، چگونه پهپادها در جنگهای مدرن، خصوصاً در جنگهای بین دولتها، مورد استفاده قرار گرفتهاند؟ ثانیاً، پیامدهای استفاده از پهپادها در جنگ چیست؟ برای پاسخ به این سؤالات، این گزارش یک رویکرد مقایسهای را اتخاذ کرده و دو جنگ را برای درک بهتر نحوهی استفاده از پهپادها، موضوع بررسی قرار میدهد: جنگ قرهباغ در سال ۲۰۲۰ و جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲. همچنین این گزارش رزمایش سال ۲۰۲۱ در هند-آرام را نسبت به پهپادهای مورد استفاده مورد بررسی قرار میدهد.
یافتهها
بر اساس تجزیه و تحلیلهای انجامشده، این گزارش به چند نتیجه میرسد:
پهپادها بهطور فزایندهای در جنگ تسلیحاتی ترکیبی مورد استفاده قرار میگیرند که استفاده از آنها برای ردیابی و هدف قرار دادن، در دو دههی گذشته، تغییر قابل توجهی در شیوههای جنگ بوده است. برای مثال، آذربایجان بهطور مؤثری از پهپادها، بهعنوان بخشی از رویکرد تسلیحاتی ترکیبی خود، استفاده کرد. رویکرد ترکیبی مذکور شامل استفاده از هواپیماهای بالثابت[۱]، هلیکوپترها، تجهیزات پرسهزن، موشکهای هدایتشونده و توپخانهها بوده است. آذربایجان استفاده از پهپادها را برای پایانبخشی به سهدهه کنترل ارمنستان بر مناطق وسیعی از قرهباغ مورد استفاده قرار داد.
روسیه و اوکراین نیز هر دو از پهپادها، بهعنوان بخشی از جنگ تسلیحاتی ترکیبی برای انجام عملیات تهاجمی و دفاعی خود، استفاده کردهاند. خطوط مقدم غالباً سرشار از پهپادها شده است که بهویژه در منطقهی مورد مناقشهی اوکراین، بهمنظور کسب اطلاع بیشتر از میدان جنگ ضمن حفاظت از جان سربازان اوکراینی، این پهپادها ارزشمند بوده و مؤثر واقع شدهاند.
در رزمایش هند-آرام نیز از انواع پهپادهای دوربرد، بهمنظور جمعآوری اطلاعات و انجام حملات در ضمن جنگ تسلیحاتی ترکیبی، استفاده شد. شایان ذکر است که پهپادها در یک شبکهی ترکیبی از انواع تسلیحات، مورد استفاده قرار میگیرند؛ سایر تسلیحات مورد استفاده شامل جنگندههای نسل پنجم، هواپیماهای سوختگیری هوایی، بمبافکنهای دوربرد، رزمناوها و ناوشکنها، ماهوارهها، پایگاههای اعزام زمینی، مراکز فرماندهی و کنترل، توپخانههای دوربرد و دیگر پلتفرمها و سیستمها است.
پهپادها احتمالاً در آینده، هم برای رقابت استراتژیک و هم برای جنگ، کاربرد قابل توجه و فزایندهای خواهند داشت. از نظر وسعت جهانی، رقابت مذکور احتمالاً شامل ایالات متحده، چین، روسیه و سایر کشورها خواهد بود و حوزههای زمینی، هوایی، دریایی، سایبری و فضایی در قارههای آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین را در سراسر جهان، پوشش خواهد داد. در این زمینه، داشتن پلتفرمها و سیستمهایی که قادر به جمعآوری اطلاعات در مناطق وسیع جغرافیایی، حمله به اهداف در صورت لزوم و عملیات در یک محیط رقابتی یا جنگی باشند، مهم خواهد بود. در آینده، احتمالاً پهپادها نقش مهمی در انجام چندین نوع مأموریت، بهعنوان بخشی از جنگ تسلیحاتی ترکیبی، خواهند داشت. چندین نوع مأموریت مذکور شامل مواردی مانند موارد ذیل خواهد بود:
▪ آگاهی از دامنهی جنگ و هشدار پیشینی نسبت به آن؛
▪ اطلاع نسبت به میدان جنگ؛
▪ هدفگیری برای حملاتِ دفاعیِ دورکننده؛
▪ حملهی نظامی؛
▪ جنگهای الکترونیک یا سایبری؛
▪ عملیاتهای اطلاعاتی.
جمعبندی
در مجموع، احتمالاً پهپادها برای برخی کشورها مانند کشورهای چین و روسیه، نقش مهمی در رقابت و جنگ ایفا خواهند کرد و این تغییر قابل توجهی نسبت به رویکردهای قبلی آنها در عملیاتهای ضدتروریسم محسوب میشود. پهپادها ممکن است بهطور واقعی نیز سودمند و فایدهبخش باشند؛ زیرا آنها قادر به انجام عملیاتهای اکتشافی با بُرد (دامنه) گسترده و بالا هستند. علاوه بر این، از منظر شعلهور کردن مخاصمات، دولتها اغلب پهپادها را نسبت به هواپیماهای دارای خلبان، با شدت کمتری آتشافروز محسوب میکنند. از سوی دیگر، در پاسخ به استفادهی روزافزون از پهپادها توسط کنشگران دولتی و غیردولتی، نیاز و ضرورت روزافزونی نیز به اتخاذ تاکتیکها، تکنیکها، رویهها و قابلیتهای ضدپهپادی، برای کشورها وجود دارد.
در حالی که فناوری پهپادها تکامل یافته است، مهمترین تغییر آن است که نحوهی استفاده از پهپادها، بهعنوان بخشی از جنگهای تسلیحاتی ترکیبی، متحول شده است و این موضوع در آینده بروز بیشتری خواهد یافت. ویلیام شکسپیر چنین نوشته است: «آنچه گذشته است، پیشدرآمد است». گذشتهی مذکور و آنچه که در قرهباغ، اوکراین و رزمایش هند-آرام در خصوص استفادهی شدید از پهپادها اتفاق افتاده است، مقدمهای برای استفادهی روبهرشد از پهپادها در عملیاتهای مسلحانهی ترکیبی در آینده است.
[۱] Fixed-wing aircraft