استراتژی چندجانبه ایران در برابر اسرائیل

مقدمه

موشک‌های غزه در 10 می، تنها چند هفته پس از جشن 75 سالگی اسرائیل، به سمت تل آویو شلیک شد . علی رغم همه مسائل، این کشور با وجود جنگ های متعدد با همسایگان خود، ازکمبود منابع طبیعی و چالش های بی شمار دیگر جان سالم به در برده است. اما موشک ها یادآور این هستند که هیچ پیروزی دائمی در خاورمیانه وجود ندارد. فقط در نبردهای دائمی این احتمال وجود دارد که اسرائیل برای اولین بار پس از نزدیک به نیم قرن با یک جنگ جدی با دشمنانی که از طرف‌های مختلف به سمت آن می‌آیند مواجه شود ،جنگی که خارج از جمهوری اسلامی ایران هماهنگ شده بود، اما در امتداد مرزهای اسرائیل توسط نیروهای نیابتی ایران انجام شد . در واقع، درست یک روز قبل از رگبار موشکی، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، علناً از تلاش ایران برای شروع یک کارزار جنگ چند جبهه ای علیه اسرائیل صحبت کرد.

اسرائیل این جنگ را برای یک دهه با به راه انداختن یک کمپین به نام منطقه خاکستری و طیف وسیعی از عملیات ها علیه ایران و گروه های نیابتی اش درست زیر آستانه جنگ، متوقف کرده است. اما پس از یک ماه پرتنش یعنی ماه رمضان در سال 2023، که طی آن ده‌ها راکت به حریم هوایی اسرائیل از لبنان و نوار غزه شلیک شد، مقامات نظامی اسرائیل اکنون آشکارا هشدار می‌دهند که ممکن است اولین جنگ چندجانبه اسرائیل پس از جنگ یوم کیپور در سال 1973 قریب‌الوقوع باشد.

حضور اسرائیل در سوریه

کمپین« بین جنگ‌ها» ی اسرائیل در سال 2013 آغاز شد، اگرچه منشأ آن را می‌توان در انهدام رآکتور هسته‌ای سوریه در سال 2007 و استقرار ویروس رایانه‌ای قدرتمند استاکس‌نت که تأسیسات هسته‌ای ایران را در سال 2010 هدف قرار داد، جستجو کرد اما هر دو عملیات بدون تلافی انجام شدند و هیچ یک باعث درگیری آشکار نشد. اما در سال 2013 بود که اسرائیل با هدف جلوگیری از یک جنگ بزرگ، سیاست رسمی عملیات مستمر در منطقه خاکستری علیه ایران را اتخاذ کرد.

برخی در اسرائیل کمپین بین جنگ‌ها را پیشروی محدود علیه فعالیت‌های ایران در سوریه جنگ‌زده توصیف می‌کنند، جایی که هزاران حمله هوایی اسرائیل دارایی‌های ارزشمند دولت سوریه را در طول یک دهه از بین برده است. دیگران دیدگاه گسترده تری دارند. آنها به گزارش‌های مطبوعات خارجی اشاره می‌کنند که نشان می‌دهد یک کمپین گسترده با هدف قرار دادن توانایی‌های ایران (فقط با موارد نادر از انتقام‌جویی ایران) در دریاهای آزاد،  فضای مجازی و حوزه‌های مالی و روانی، در سوریه، داخل ایران و فراتر از آن تشکیل شده است.

اسرائیل در سوریه موفقیت های چشمگیری کسب کرده است. تلاش‌های نیروهای دفاعی اسرائیل، طرح‌های ایران برای ایجاد یک پایگاه جدید شبیه حزب‌الله در بلندی‌های جولان را خنثی کرده است. دولت سوریه بارها تلاش کرده تا دارایی ها و پرسنل خود را به مرز منتقل کند. اسرائیل بارها و بارها اکثر آنها را نابود کرده است. شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران هنوز در سوریه فعالیت می‌کنند، اما عموماً منصرف شده‌اند.

تسلیحات پیشرفته دارای مهمات هدایت شونده دقیق حزب الله

همزمان، اسرائیل در تلاش است تا ایران را از مسلح کردن حزب‌الله (که در لبنان فعالیت می‌کند) به آنچه ارتش اسرائیل «سلاح‌های تغییردهنده بازی» می‌نامد، بازدارد. طی دهه گذشته، ایران قطعات تسلیحات پیشرفته و حتی کل سیستم‌ها را در مسیر پایگاه‌های حزب‌الله لبنان به سوریه قاچاق کرده است. اینها مهمات هدایت شونده دقیق (PGM) هستند و هیچ بازیگر غیر دولتی هرگز آنها را در گذشته نداشته است. تهران و حزب الله حاضرند خسارات قابل توجهی را متحمل شوند (حمل کردن هر چیزی در میانه تیراندازی خطرناک است) تا حتی مقادیر کمی از این سلاح ها را به دست آورند. برخلاف موشک‌های «گنگ» یا هدایت‌نشده‌ای که حزب‌الله و حماس در گذشته به سمت اسرائیل شلیک کرده‌اند، این موشک‌ها مجهز به سیستم‌های ناوبری هستند. آنها می توانند با خطای 10 متری به هدف مورد نظر حمله کنند.

ترس از حمله دقیق موفقیت آمیز به تاسیسات هسته ای دیمونا یا کارخانه مواد شیمیایی در حیفا، اسرائیلی ها را مشغول نگه داشته است. ارتش اسرائیل با استفاده از منابع اطلاعاتی گسترده خود برای نابود کردن تقریباً تمام قطعات PGM  که ایران سعی کرده است مخفیانه آنها را وارد لبنان کند، کار قابل توجهی انجام داده است. مقامات اسرائیلی بی سر و صدا می گویند که حزب الله اکنون "چند صد" PGM در اختیار دارد. دبیرکل این گروه، حسن نصرالله، آشکارا به زرادخانه خود می بالد. گزارش های جدید حاکی از آن است که حزب الله حداقل یک مرکز تولید PGM دارد.این مهمات هدایت شونده دقیق زرادخانه موجود یعنی بیش از 150000 موشک حزب الله را تقویت خواهند کرد (علی رغم قطعنامه های سازمان ملل که صریحاً این کار را ممنوع می کند)،که این کار با هدف غلبه بر دفاع اسرائیل در درگیری آینده انجام می شود.

مهمات هدایت شونده دقیق تنها چالش در لبنان نیست. حماس که عمدتاً در غزه مستقر است، اخیراً نشان داد که هم پرسنل و هم توانایی حمله به اسرائیل از شمال را دارد. در سال‌های 2017 و 2018، اسرائیل شکایت‌های رسمی خود را به سازمان ملل ارائه کرد و خاطرنشان کرد که حماس با حزب‌الله و حامی آن در تهران برای گسترش فعالیت‌های مخرب خود در لبنان تبانی کرده است. برای چندین سال، شواهد کمی برای حمایت از این ادعا وجود داشت. با این حال، در طول جنگ 11 روزه بین حماس و اسرائیل در سال 2021، "رادیکال های فلسطینی" ناشناس در سه نوبت مجزا در مجموع 13 موشک به سمت اسرائیل شلیک کردند. این موشک ها یا توسط سامانه پدافند هوایی گنبد آهنین اسرائیل خنثی شدند یا به دریای مدیترانه سقوط کردند و هیچ گاه نام مقصر اعلام نشد.

تنش اسرائیل با نیروهای نیابتی ایران در ماه آوریل

در اوایل سال جاری، در بحبوحه تشدید تنش ها در تعطیلات ماه رمضان در ماه آوریل، حماس با وقاحت بیش از 30 راکت به سمت اسرائیل شلیک کرد و سه نفر در این راکت پرانی مجروح شدند . ارتش اسرائیل به سمت مواضعی که موشک ها از آنجا پرواز کرده بودند توپخانه شلیک کرد، اما در آنجا متوقف شد. مسلماً اگر هدف حماس کشاندن اسرائیل به یک جنگ دو جبهه بود،  این شکست خورد. اما برخی از شاهین‌های امنیتی در اسرائیل از اینکه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نتوانست حزب‌الله را پاسخگو کند، ناامید شدند.

چند روز بعد، در 9 آوریل، رهبران حماس و حزب الله در بیروت دیدار کردند تا درباره استراتژی مشترک خود علیه اسرائیل گفتگو کنند. آنها عکس‌هایی را منتشر کردند که مکالماتشان را در زیر عکس‌های روح‌الله خمینی رهبر سابق ایران و علی خامنه‌ای رهبر کنونی ایران به تصویر می‌کشد. پیام غیرقابل انکار بود: محور تحت رهبری ایران در حال آماده شدن برای جنگ چند جبهه ای با اسرائیل است.

انتشار این عکس پیامی جسورانه برای اسرائیلی‌ها بود که سابقه‌ای چشمگیر در حذف عوامل تهدید از میدان نبرد دارند. اما این عکس هدف عمیق تری داشت. به اسرائیل تاکید کرد که تهدید نیابتی ایران تکامل یافته است. چندین سال است که گزارش های پراکنده به وجود یک "مرکز عصبی" در بیروت اشاره می کند. شرکت کنندگان شامل شخصیت های ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و همچنین حزب الله، حماس، جهاد اسلامی فلسطین و سایر گروه ها هستند. بنا بر گزارش‌ها، مرکز عصبی برای هماهنگ کردن فعالیت‌های گروه‌های مورد حمایت ایران و هدف قرار دادن کارآمدتر اسرائیل طراحی شده است.

نشانه هایی از وجود این مرکز عصبی برای اولین بار در طول جنگ موشکی سال 2021 بین اسرائیل و حماس آشکار شد. خشونت به طور همزمان در چندین شهر عربی-اسرائیلی رخ داد که نشان دهنده کمی هماهنگی است. پس از پایان جنگ، مقامات اسرائیلی به افزایش خشونت در کرانه باختری اشاره کردند. گروه های تروریستی جدید، از جمله یکی به نام لانه شیرها، ناگهان حضور خود را اعلام کردند. همزمان، جیب های کرانه باختری، از جمله در شهرهای بزرگی مانند جنین و نابلس، بدون قانون در حال افزایش بودند. نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان فلسطین نتوانستند کنترل خود را به دست بیاورند و ارتش اسرائیل را مجبور به انجام عملیات بیشتر کرد.

تحولات کرانه باختری

ترکیبی از بی‌احتیاطی تشکیلات خودگردان و بی‌قانونی درکرانه باختری، اسرائیل را در وضعیت باخت قرار می‌دهد. اگر نیروهای اسرائیلی در این مناطق عملیات نمی کردند، تهدید بیشتر می شد. در عین حال، حضور نیروهای اسرائیلی در این مکان‌ها موجب افراط‌گرایی بیشتر در میان فلسطینی‌ها شد. بر اساس داده های جمع آوری شده توسط بنیاد دفاع از دموکراسی ها، تنها از مارس سال گذشته بیش از 1500 حمله تروریستی، اسرائیلی ها را در کرانه باختری و بر فراز خط سبز هدف قرار داده اند.

سرویس‌های امنیتی اسرائیل بر این باورند که حزب‌الله (از طریق ایران) منبع اصلی تسلیحات در کرانه باختری است. اما ممکن است بازیگران دیگر نیز وجود داشته باشند. در ماه آوریل، یک نماینده پارلمان اردن در پل آلنبی، بین اردن و کرانه باختری، با مقدار زیادی سلاح همراه با بیش از 6 میلیون دلار طلا دستگیر شد. پادشاهی هاشمی در سال‌های اخیر یکی از منابع ضد اسرائیلی و حتی مخالف پیمان ابراهیم بوده است، اما بعید است که امان از چنین تلاش جسورانه‌ای برای مسلح کردن فلسطینی‌ها حمایت کند.

تغییر استراتژی حماس

نوار غزه از زمانی که گروه شبه نظامی تحت حمایت ایران یعنی حماس آن را با زور در جنگ داخلی فلسطین در سال 2007 تصرف کرد، منبع خشونت های وحشتناک بوده است و در سال 2021، شعله هایی از آتش را به پا کرده است . با این حال، طی دو سال گذشته، حماس خویشتنداری نادری از خود نشان داده است.

مقامات امنیتی اسرائیل در اکتبر 2022 گفتند که این آرامش نسبی نتیجه استراتژی جدید حماس است. این گروه به جای ادامه ضرب و شتم های منظم خود توسط اسرائیل در زمین های خانگی به دنبال صدور خشونت به کرانه باختری است. این یک استراتژی منطقی است. استفاده از کرانه باختری به این شیوه، رقیب سیاسی حماس، یعنی تشکیلات خودگردان فلسطین را تضعیف می کند و در عین حال اسرائیل را بی ثبات می کند. این احتمالاً توضیح می دهد که چرا تنها چند ده راکت در ماه رمضان امسال به خارج از غزه شلیک شد.

با این حال، اشتباه است که حماس را عملگراتر بدانیم. اولاً، به وضوح از سکوت به عنوان فرصتی برای بازسازی دارایی های نظامی خود از جنگ 2021 و جنگ های قبل استفاده می کند. علاوه بر این، همانطور که دیدیم، گروه مورد حمایت ایران اکنون دارایی هایی در کرانه باختری و لبنان دارد. و از همه مهمتر، می تواند درگیری سه جبهه را به میل خود حل کند. در این سناریو، حزب‌الله از لبنان به نبرد می‌پیوندد، شبه‌نظامیان شیعه می‌توانند از سوریه بپیوندند و ایران می‌تواند موشک‌های خود را از دور شلیک کند.

حماس زمانی که به طور گسترده به عنوان یک تهدید تاکتیکی برای اسرائیل تلقی می شد،اکنون به یک تهدید فراملی تبدیل شده است.  این گروه بدون جمهوری اسلامی ایران نمی توانست به این مهم دست یابد. در واقع، رهبران حماس به ابزارهای مایل در برنامه های ایران برای جنگ با اسرائیل تبدیل شده اند.اما  این احتمال وجود دارد که بسیاری از آنها به زودی هزینه نهایی را بپردازند.

نقش مبهم آمریکایی ها در تنش های اخیر

نقش آمریکایی در این درام در حال گسترش مبهم است. از یک سو، در میان موشک های ماه رمضان، پنتاگون ناو یو اس اس را به منطقه  اعزام کرد. حضور زیردریایی اتمی مجهز به بیش از 150 موشک تاماها در آب‌های نزدیک ایران پیامی غیرقابل انکار از بازدارندگی داشت. در ژانویه، ایالات متحده همچنین رزمایش Juniper Oak 23 را با اسرائیل انجام داد که بزرگترین تمرین در تاریخ روابط ایالات متحده و اسرائیل بود. اینجا هم مخاطب مورد نظر تهران بود.

با این حال، همزمان، دولت بایدن همچنان به گره زدن خود در تلاش برای متقاعد کردن حکومت ایران برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای جدید برای جانشینی توافق سال 2015 که با میانجیگری باراک اوباما و دو سال بعد توسط دونالد ترامپ لغو شد، ادامه می‌دهد. آنچه در حال حاضر بر روی میز گزارش شده است، توافقی «کمتر برای بیشتر» است که مقامات اسرائیلی را به طور قطعی عصبی می کند. چنین توافقی محدودیت‌های کمتری را برای پیشرفت‌های جسورانه هسته‌ای ایران در ازای امتیازات بیشتر غرب ایجاد می‌کند. چنین ترتیبی به خوبی می تواند بمب هسته ای ایران را فعال کند.

نزدیکی ایران و عربستان و نگرانی اسرائیل

اسرائیل همچنان از کاخ سفید می خواهد که از میز مذاکره کناره گیری کند. دیگر بازیگران منطقه ای این درخواست را یک کار احمقانه می دانند. برخی از واشنگتن دست برداشته اند. سعودی ها تا آنجا پیش رفتند که با رقبای ایرانی تقریبا هسته ای خود به توافق رسیدند. این توافق موج شوک را در واشنگتن ایجاد کرد، در درجه اول به این دلیل بود که دولت چین میانجی آن توافق بود.

اسرائیلی ها به دلایل دیگری نگران بودند. نزدیکی عربستان و ایران می تواند تلاش اسرائیل برای عادی سازی روابط با سعودی ها را متوقف کند. لفاظی های زشت دولت بایدن در قبال ریاض (برخی مستحق و برخی کاملاً بیهوده) چنین توافقی را بسیار بعید جلوه داده بود. پیروزی دیپلماتیک پکن ممکن است ناقوس مرگ باشد.

با این حال، اسرائیلی ها حاضر به تسلیم شدن نسبت به معامله با ریاض نیستند. معامله با متولی دو مسجد مقدس اسلام می تواند یک اثر عادی سازی دومینویی را برای سایر کشورهای مسلمان ایجاد کند که در مورد روابط خود با دولت یهودی حصار بسته اند. حتی برخی از اسرائیلی‌ها معتقدند که سعودی‌ها در تلاش هستند تا مخالفان احتمالی خود را پیش از توافق عادی‌سازی نزدیک‌تر کنند. اما این ممکن است صرفا یک آرزو باشد. چندین کشور عربی (به ویژه امارات و اردن) از الگوی عربستان در تعامل با جمهوری اسلامی پیروی کرده اند. این دقیقاً چه معنایی برای اسرائیل دارد، هنوز مشخص نیست. اما زمانی که متحدان کلیدی منطقه‌ای آمریکا شروع به نزدیکی با یک کشور سرکش که اورانیوم غنی می کند و بارها وعده نابودی اسرائیل را داده است، یافتن پوشش نقره کار دشواری است. سوالی که اسرائیلی ها می پرسند این است که آیا آمریکا دارد خاورمیانه را از دست می دهد ؟

بنیامین نتانیاهو در دسامبر 2022 با کارهای ناتمام به عنوان نخست وزیر اسرائیل بازگشت. زمانی که ایران شروع به پیگیری برنامه هسته ای غیرقانونی خود کرد، او نخست وزیر بود. او سرسخت ترین منتقد قرارداد هسته ای اشتباه باراک اوباما با ایران  در سال 2015 بود. او ریاست برخی از جسورانه ترین عملیات های  موساد علیه تهران، از جمله کرم استاکس نت فوق الذکر و همچنین چندین ترور برجسته دانشمندان هسته ای ایران و حمله به انبارهای ایران در سال 2018 را بر عهده داشت که صدها هزار پرونده محرمانه هسته ای ایران را کشف کرد. پرونده ها ثابت کرد که ایران در مورد نیات نسل کشی خود دروغ می گوید.

اصلاحات قضایی نتانیاهو و اعتراضات درون اسرائیل

نتانیاهو پس از آغاز به کار مجدد، پرونده ایران را کنار گذاشت تا دستور کار دیگری را دنبال کند: بازنگری قضایی. چپ ها و مرکز اسراییل در اعتراض به خشم آمدند. هزاران نفر برای هفته‌ها به خیابان‌ها آمدند و ترافیک را به هم ریختند و هرج‌ومرج ایجاد کردند. دولت از کوتاه آمدن از برنامه خودداری کرد و این امر باعث شد که برخی در اسرائیل تهدید کنند که از خدمت در ارتش خودداری می کنند. در روزهای درست قبل از شروع ماه رمضان، با چشمک زدن ماتریس تهدید به رنگ قرمز، یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل از نتانیاهو خواست تا ترمز کند. او گفت: «فرآیند قانونگذاری باید برای چند هفته متوقف شود» و خاطرنشان کرد که اسرائیل با «تهدیدهای بزرگ چه دور و چه نزدیک» مواجه است. گزارش ها حاکی از آن است که مقامات اطلاعات نظامی اسرائیل اظهارات وی را اعلام کرده اند.

نتانیاهو به سرعت اعلام کرد که گالانت به دلیل رعایت نکردن سلسله مراتب اخراج شده است. در عرض چند ساعت، صدها هزار اسرائیلی خشمگین به خیابان ها سرازیر شدند. در تلاش برای خنثی کردن بحران داخلی بی‌سابقه، نتانیاهو موافقت کرد که روند اصلاحات را متوقف کند و در مذاکرات با هدف سازش شرکت کند. او حتی تصمیم خود برای اخراج گالانت را تغییر داد. بلافاصله پس از آن، موشک ها از غزه و لبنان شروع به پرواز کردند. ایران و نیروهای نیابتی آن بر این باور بودند که از هرج و مرج موجود در اسرائیل سوء استفاده می کنند و شاید حتی نابودی دولت یهود را تسریع کنند.

اسرائیل به نوعی از جنگ رمضان در سال 2023 فرار کرد. تعطیلات یک ماهه تنها با درگیری های جزئی به پایان رسید. اما حکومت ایران و نیروهای نیابتی اش کارت های خود را فلش زده اند. یک جنگ چند جبهه ای به طور بالقوه در راه است.

جمع بندی

در این میان، لشکرکشی اسرائیل بین جنگ‌ها تقریباً هر شب ادامه دارد و ایران به استقرار دارایی های خود در اطراف مرزهای اسرائیل ادامه می دهد و استراتژی محاصره خود را با هدف نهایی "تبدیل تل آویو به سئول" دنبال می کند که این عبارت  اشاره ای به استراتژی کره شمالی در قبال همسایه جنوبی خود دارد . هیچ یک از اینها از آستانه درگیری آشکار عبور نکرده است. اما این نمی تواند برای همیشه ادامه یابد. ایران همچنان برای نابودی اسرائیل آماده می شود. اسرائیل منتظر اولین حرکت ایران نخواهد بود.