چهار سال پس از خروج ایالات متحده از توافق (که به طور رسمی برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام نامیده می شود)، منافع هر دو طرف کاهش یافته است. ایران دستاوردهای غیرقابل برگشتی در دانش مربوط به سلاح های هسته ای به دست آورده است. همچنین فرصت‌های اقتصادی غیر قابل بازگشتی را از دست داده است . اکنون، حتی با بازگشت ایالات متحده به میز مذاکره، با توجه به انتخابات آینده آمریکا در سال 2024 و نگرانی از اینکه یک دولت جمهوری خواه می تواند دوباره توافق را لغو کند، پنجره آن برای تضمین رفع تحریم ها بسته است . محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران نیز چندان پایدار نیست زیرا غروب آفتاب بندهای برجام نزدیک است .
با این حال، اگر این معامله به نفع همه بوده و هست، چرا دستیابی به آن اینقدر سخت شده است؟ پاسخ را باید در درجه اول در تهران جستجو کرد .
جمهوری اسلامی ایران اغلب به اشتباه به عنوان یک دیکتاتوری به رهبری آیت الله علی خامنه ای معرفی می شود. در واقع جمهوری اسلامی یک الیگارشی تئوکراتیک با برخی نهادهای انتخابی است. انتخابات به شدت در ایران مدیریت می شود و تنها طیف محدودی از جریانات سیاسی اجازه رقابت دارند. با این حال، سیاست در ایران مهم است.
زمانی که دولت بایدن بر سر کار آمد، حسن روحانی، رئیس جمهور سابق ایران، تنها چند ماه از ریاست جمهوری اش باقی مانده بود. او طبق قانون اساسی دو دوره می تواند رئیس جمهور ایران باشد ، واضح بود که هیچ کس به نمایندگی از اردوگاه عملگرایان او اجازه نخواهد داشت در سال 2021 در انتخابات شرکت کند
اما این دیدگاه امیدوارکننده نمی تواند سیاست ایران را به خوبی توضیح دهد. بله، در نهایت، فقط آیت الله خامنه ای می تواند تصمیم بگیرد که آیا توافق هسته ای را بازگرداند یا خیر. اما اگر در روزهای پایانی روحانی صنعت هسته ای ایران مهر و موم می شد، آن گاه اردوگاه عمل گرایان یک پیروزی نهایی مهم را به ارمغان می آورد و تندروهای نظام که قرار بود از او پیروی کنند،مجبور بودند به توافق پایبند باشند .
رئیس جمهور ابراهیم رئیسی که در ژوئن 2021 انتخاب شد، به شدت با ایدئولوژی سیاسی خامنه ای همسو است و حتی از او به عنوان جانشین بالقوه رهبر معظم انقلاب یاد شده است. این اولین باری است که تندروهای سنتی ریاست جمهوری را از سال 1989، زمانی که آیت الله خامنه ای آن را بر عهده داشت، اکنون در دست دارند. اگرچه این طبقه قدرت بسیاری از نهادهای سیاسی پشت پرده را کنترل می کنند ، اما ریاست جمهوری به مدت 30 سال در اردوگاه های مختلف سیاسی دیگر چرخیده است.
به نظر می‌رسد این یک موهبت برای رهبر عالی ایران است: دیگر از دعواهای کوچک، بحث با میانه‌روهایی که خواهان اصلاحات هستند یا پوپولیست‌هایی که می‌خواهند کانون توجه باشند ، خبری نیست. اما بزرگترین مهارت سیاسی آیت الله خامنه ای پنهان شدن در پشت افراد گوش به فرمان ، به ویژه رئیس جمهور ایران است. ارتباط او با رئیسی اکنون به این معنی است که اقدامات رئیس جمهور به طور مستقیم تری به او منعکس می شود
اولین کاری که دولت رئیسی انجام داد، بازنگری این توافق بود. هدف احتمالی این بود که بین او و اردوگاه روحانی فاصله گذاری شود و به نوعی خواسته های خود را در آن قرار دهند
در اوایل امسال به نظر می رسید که ستارگان در یک راستا قرار دارند. اختلافات در حال حل و فصل بودند، زیرا مسائل هرگز آنقدر مهم نبودند. اما پس از آن روسیه (یکی از امضاکنندگان برجام ) در فوریه به اوکراین حمله کردند. در ماه مارس، سرگئی وی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، خواستار تضمین کتبی شد مبنی بر اینکه تحریم‌ها به دلیل جنگ تحریک‌ناپذیر، در تجارت روسیه با ایران خللی ایجاد نکند .
این برای همه طرف‌ها، از جمله ایران، غیرمنطقی بود و روسیه ظرف چند هفته تقاضای خود را پس گرفت. با این حال، جنگ در اوکراین، شرایط ژئوپلیتیکی را پیچیده کرد و ایرانیان را بر آن داشت تا به دنبال فرصت‌های جدید باشند. آیا تحریم روسیه به این معناست که کشورهای اروپایی راحت تر بتوانند نفت ایران را وارد کنند ؟ آیا رویدادها موقعیت روسیه را به عنوان یکی از تضمین کننده‌های معامله تضعیف می‌کند؟ آیا ایالات متحده بیشتر مشتاق حل مسائل خاورمیانه است و بنابراین مایل به دادن امتیازات بیشتر است؟ این احتمالات مزایا و خطرات از سرگیری برجام را کمتر می‌کند و ایران کشوری است که دوست دارد خط قرمز هایش رعایت شود .
شکست ایران در بازگرداندن برجام نیز ممکن است ناشی از این واقعیت باشد که رئیسی در حال تبدیل شدن به یک رئیس جمهور متوسط است. مرگ مهسا امینی پس از دستگیری توسط پلیس امنیت اخلاق ، هفته‌ها اعتراضات خیابانی، ده‌ها کشته و خشم جهانی را در پی داشت.
اما قبل از هر چیزی، سیاست اقتصادی رئیسی منجر به افزایش تورم به بالاترین حد تاریخ و اعتراضات در ایران شد. سرکوب های داخلی به واکنش عمومی منجر شده است. تلاش‌های او برای رسیدگی به مشکلات مسکن به طرز تاسف‌باری انجام نشده است. و او به دلیل عدم احیای برجام مورد انتقاد مطبوعات ایران قرار گرفته است. شاید یک رئیس جمهور زیرک تر و باهوش تر می توانست این را بفهمد، اما رئیسی به این وظیفه عمل نکرده است
آمریکایی ها بیش تر به احیای برجام تمایل دارند تا فروپاشی آن . اما اگر ایران نتواند با ایالات متحده برای احیای آن کنار بیاید (که به نظر می رسد به طور فزاینده ای محتمل است)، این بار ممکن است آنها بیشتر تمایل داشته باشند