1) امروز قدرت های بزرگ جهان برای گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی با هم رقابت می کنند، در بهار سال جاری روابط ایران با کشورهای منطقه با سفر روسای جمهور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان به تهران به اوج خود رسید
روابط ایران و تاجیکستان
2) امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان برای اولین بار از سال 2013 میلادی به تهران سفر کرد و پیش از این سفر، دو کشور کارخانه پهپادهای ایرانی «ابابیل-2» را در تاجیکستان افتتاح کردند. این اقدام بدون شک در واکنش به خرید پهپادهای ترکیه در سال گذشته توسط قرقیزستان انجام شد
روابط ایران و ازبکستان
3) ازبکستان نیز در محدوده منافع ایران قرار دارد، هرچند شوکت میرضیایف، رئیس جمهور این کشور، هنوز به تهران سفر نکرده است، اما وزیر امور خارجه ایران در 20 ژوئن ابتکار عمل برای تقویت روابط دوجانبه بین دو کشور را با تماس با همتای ازبکستانی خود به دست گرفت و درمورد مسائل مختلف دوجانبه و منطقه همچون قرقیزستان و ارواسیا بحث و تبادل نظر کردند .
4) یکی از اولویت های سیاست خارجی دولت فعلی ازبکستان دسترسی به بنادر ایران، خلیج فارس و جنوب آسیا است. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در تاریخ 14 سپتامبر برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به ازبکتان سفر کرد .
5) در سفر ابراهیم رئیسی به ازبکستان مذاکرات دوجانبه بین دو کشور برگزار شد که با امضای 18 سند در زمینه های مختلف جهت همکاری پایان یافت که برجسته ترین آنها عبارت بودند از : 1-موافقت نامه برای تسهیل مراحل صدور روادید برای بازرگانان، محافل علمی و گروه های توریستی. 2- توافق دوجانبه برای لغو شرایط روادید برای دارندگان گذرنامه دیپلماتیک. 3- برنامه همکاری در بخش گردشگری. 4- تفاهم نامه همکاری در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی. 5- تفاهم نامه حمل و نقل و ترانزیت کالا از بندر چابهار. 6- برنامه همکاری بین دو وزارت امور خارجه
ایران و سازمان همکاری های شانگهای
6) عضویت کامل ایران در «سازمان همکاری شانگهای» فرصت‌های جدیدی را برای کشورهای منطقه آسیای مرکزی برای گسترش روابط خود با ایران ایجاد کرد، زیرا این سازمان چندجانبه امکان گشایش گفت‌وگو و همکاری‌ها را به صورت محوری فراهم می‌کند.در کنار پرونده هایی مانند امنیت و سرمایه گذاری در پروژه های اقتصادی ،ایران می‌تواند با برنامه‌های فرهنگی نفوذ سیاسی خود را در میان جوامع شیعی منطقه آسیای مرکزی افزایش دهد و از قدرت نرم خود برای انتشار تصویری مثبت در منطقه استفاده کند تا با کمک آن بر انزوای خود که به دلیل برنامه هسته ای، مداخله در امور داخلی کشورها و سابقه بدش در حقوق بشر بر آن تحمیل شده است،فائق آید.
7) علیرغم انزوا، موقعیت جغرافیایی ایران همواره آن را به نقطه ای جذاب برای بسیاری از کشورهایی که مایل به دسترسی به کریدورهای تجاری زمینی و دریایی هستند تبدیل کرده است. این در مورد کشورهای آسیای مرکزی محصور در خشکی صدق می کند، زیرا ساخت کریدورهای ارتباطی با ایران به کشورهای آسیای مرکزی کمک می کند تا به خلیج فارس برسند. این اصرار بر ایجاد کریدور با ایران با امضای "توافقنامه عشق آباد" در آوریل 2016 ترجمه شدکه رویه هایی را برای ایجاد یک کریدور چندوجهی (یعنی حمل و نقل زمینی یا دریایی) بین ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان، ایران، عمان ،هند و پاکستان برای تسهیل حمل و نقل کالا از منطقه آسیایی مرکزی به خلیج فارس تعیین کرد .
8) این احتمال وجود دارد که چین با هدف تثبیت حضور خود در منطقه آسیای مرکزی به توافق مذکور بپیوندد، به خصوص که جاده چینی "یک کمربند و جاده" از این منطقه می گذرد. با حضور هند، تمایل چین برای پیوستن به این توافق افزایش می‌یابد و نفوذ آن در این منطقه وسیع و مهم ژئوپلیتیکی افزایش می‌یابد، به‌ویژه که هند رقیب چین است و پکن آن را به عنوان یکی از طرف‌های محور آمریکایی برای مهار اقتصاد چین می‌داند.
سیاست خارجی نگاه به شرق
9) دولت رئیسی برای کاهش اثرات تحریم‌ها که اقتصاد ایران را از پا درآورده بود، سیاست خارجی «نگاه به شرق» را در پیش گرفت و بخشی از این سیاست خارجی، احیای روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی بود. از این رو می توان تحرکات اخیر چه از سوی ایران و چه از سوی رهبران آسیای مرکزی را از طریق این رویکرد ایرانی خواند که تهران از طریق آن به دنبال کاهش فشار بر خود و شکستن انزوای خود در سطح منطقه و نظام بین الملل است
شورای همکاری های خلیج فارس و آسیای میانه
10) وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در روز 16 شهریور با همتایان خود از جمهوری‌های آسیای مرکزی در ریاض دیدار کردند. در این نشست وزرای خارجه عربستان سعودی، قطر، کویت، امارات، بحرین، عمان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان حضور داشتند و «گفتگوی راهبردی بین شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای مرکزی» آغاز شد.این نشست ابتکار جدیدی با هدف گسترش همکاری های دو طرف در زمینه های مختلف است. اگرچه این ابتکار مدتی است که در مرحله برنامه ریزی قرار دارد، اما تحولات اخیر نشان دهنده نیاز به اجرای سریع اهداف آن است .
11) وزرای امور خارجه "برنامه اقدام مشترک برای گفتگو و همکاری راهبردی میان شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای مرکزی (2023-2027 میلادی)" در زمینه های امنیتی، اقتصادی و سرمایه گذاری و برنامه های سریع برای تقویت روابط دوجانبه و چندجانبه بین دو طرف را تصویب کردند. . انتظار می رود که هر دو طرف از مزایای زیادی بهره مند شوند، زیرا هر دو منطقه از نظر منابع طبیعی غنی هستند، در درجه اول نفت و گاز، که می تواند آنها را به عاملی کمک کننده در ثبات امنیت انرژی جهانی تبدیل کند.
12) با وجود این مزایای آشکار، دو طرف با تعدادی چالش روبرو هستند که نشان دهنده فاصله جغرافیایی و اجرای پروژه های انرژی و زیرساخت است. بنابراین، اشخاص ثالث ممکن است بخواهند در پروژه های جاه طلبانه در منطقه شرکت کنند و دانش و اطلاعات فنی را ارائه دهند. ناگفته نماند که کشورهای آسیای مرکزی روابط خود را با ایران تشدید کرده اند، ایران بسیار مشتاق است نفوذ خود را در این منطقه مهم استراتژیک و ژئوپلیتیکی گسترش دهد، زیرا شاهد رقابت بین ایالات متحده و روسیه نیز در این منطقه هستیم .
نتیجه گیری :
با توجه به تنش‌های دو طرف بر سر برنامه هسته‌ای ایران و سیاست‌های خصمانه این کشور در منطقه، دیدن این کشورها در روابط خود بین دشمنان، به‌ویژه بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و ایران، جالب خواهد بود. کشورهای آسیای مرکزی باید بدانند که اگر مذاکرات وین به توافق هسته ای نرسد و تحریم های بیشتری علیه ایران اعمال شود، ممکن است همه پروژه های مشترک آنها از بین برود. بنابراین، آنها باید عاقلانه و محتاطانه بیندیشند و به سوی شرکای قابل اعتمادتری در خلیج فارس که فرصت های اقتصادی بزرگی را در اختیار منطقه قرار می دهند، روی آورند